پترولوژی و ژئوشیمی سنگهای آتشفشانی ترشیری شمال غرب نیشابور

چکیده سنگ های آتشفشانی شمال غرب نیشابور واقع در بخش جنوب شرقی نوار آتشفشانی مشکان، به عنوان بخشی از ماگماتیسم ترشیری ایران در زون بینالود (شمال شرق ایران) معرّفی شده اند. این سنگ های آتشفشانی با راستای شمال باختری-جنوب خاوری به ائوسن میانی-پسین نسبت داده شده و به سه واحد آتشفشانی e1 ، e2 و e3 تقسیم شده اند. سنگ های رسوبی به ویژه در واحدهای e2و e3 یافت می-گردند. تکاپوهای آتشفشانی در واحد هایe1 و e3 شدیدتر است. گدازه ها در واحد e1 ترکیب میانه تا اسیدی و به ندرت بازیک دارند، حال آن که در واحد e3 ترکیب بازیک تا میانه و به ندرت اسیدی دارند. بر اساس شواهد پتروگرافی و ژئوشیمیایی واحد e1 دارای تمایل آلکالن و واحدهای e2 و e3 دارای تمایل کالک آلکالن هستند. بافت سنگ های آتشفشانی مورد مطالعه بین آفیریک (شیشه ای) تا پورفیریتیک تغییر می نماید. بافت خمیره در سنگ های پورفیریتیک از شیشه ای تا میکروگرانولار و گاه جریانی است. در سری کالک آلکالن، نمونه های بازیک با فنوکریست پیروکسن و الیوین متمایز می گردند. در نمونه های حدواسط تا فلسیک با گرایش کالک آلکالن، فنوکریست های پلاژیوکلاز و آمفیبول حضور دارند، حال آنکه در نمونه های حدواسط تا فلسیک با گرایش آلکالن فنوکریست فلدسپات آلکالن و بیوتیت به چشم می خورند. ویژگی های خاص ژئوشیمیایی مانند بالا بودن مقادیر tio2، p2o5، zr و nb، فقدان آنومالی منفی eu و دارا بودن نسبت های بالای ,na/k nb/laو nb/uدر نمونه های بازیک تر سری کالک آلکالن، آن ها را در زمره ی بازالت و آندزیت های بازالتی غنی از nb قرار می دهد. مقایسه با رخدادهای مشابه سنگ های غنی از nb، بیانگر این است که ذوب لبه ی اقیانوسی فرورونده باعث ایجاد بازالت و آندزیت های بازالتی غنی از nb در این منطقه شده است. ویژگی آداکیتی نمونه های حد واسط-فلسیک منطقه و دیگر شواهد ژئوشیمیایی، منشایی مرتبط با فرورانش پوسته ی اقیانوسی به همراه دخالت رسوبات فرورونده را نشان می دهد. ذوب متاسوماتیکی گوشته با دخالت سیالات آبدار، آلودگی پوسته ای و حضور مقادیری از رسوبات فرورانده شده در طی فرورانش، برای ژنز سری آلکالن پیشنهاد می شود. گوشته منشا پیشنهادی برای بازیک ترین نمونه های منطقه، گوشته ای اسپینل لرزولیتی گارنت دار (گوشته ای از نوع(oib است. الگوهای نرمالایز شده سنگ های مورد مطالعه، بیانگر شباهت آن ها با حواشی فعّال- قاره ای است. فرورانش از نوع کم شیب و در انتها بالاآمدگی استنوسفر، مدل ژئودینامیکی پیشنهادی برای این منطقه است.